Nếu được chọn chỉ một chỉ số tài chính để phân biệt giữa một công ty tuyệt vời và một doanh nghiệp tệ hại, thì chúng tôi tin rằng không có chỉ số nào quan trọng hơn tỷ suất sinh lời trên vốn đầu tư (return on capital). Tỷ suất sinh lời rất có thể được sử dụng thông qua các chỉ số phổ biến như ROE (return on equity), ROA (return on asset) hay ROIC (return on invested capital).
Mục lục
Roic là gì?
ROIC là hệ số thu nhập trên tổng vốn đầu tư, chỉ số này là chỉ số tài chính quan trọng nhất thể hiện doanh nghiệp đang được điều hành tốt hay không. … Nếu chỉ số này được giữ vững (>10%) hoặc tăng lên đều đặn qua từng năm thì có nghĩa là doanh nghiệp đang hoạt động rất tốt.
Ví dụ về 2 nhà hàng
Thử tưởng tượng nếu bây giờ có hai nhà hàng được chào mời để quý đọc giả đầu tư: nhà hàng trước tiên tạo ra lợi nhuận 500 triệu đồng/năm trên vốn từ người đầu tư thuở đầu 1 tỷ đồng; nhà hàng thứ hai tạo ra 1 tỷ VNĐ lợi nhuận/năm – song đòi hỏi đến 10 tỷ việt nam đồng vốn từ người đầu tư thuở đầu, thì quý đọc giả sẽ giải pháp lựa chọn phương án nào?
Nếu là chúng tôi, chúng tôi sẽ chọn lựa nhà bậc nhất tiên – với lợi suất 1 phần 2 mỗi năm trên vốn từ nhà đầu tư dù cho con số lời so với vốn tuyệt đối có thấp hơn một nửa. Chúng tôi chọn nhà hàng này, bởi vì với 9 tỷ VNĐ còn lại, chúng tôi có thể kiên nhẫn lục tìm 9 nhà hàng tương tự như vậy để mua, và sẽ sinh lợi gấp 5 lần thay vì bỏ ra 10 tỷ để mua nhà hàng thứ hai, vốn chỉ có tỷ suất sinh lời vỏn vẹn 10% trên vốn từ nhà đầu tư.
Đến đây ắt hẳn nhiều độc giả sẽ cho rằng ví dụ hai nhà hàng mà chúng tôi đưa ra quá “hiển nhiên” và “ngớ ngẩn”! Ấy vậy mà trên thương trường thị trường chứng khoán thực tế, khi bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông, tâm lý xóa bỏ nghi ngờ để đưa ra quyết định nhanh và tâm lý quá lạc quan, các nhà đầu tư cá nhân, thậm chí có cả chuyên môn cao, hàng ngày quên đi những nguyên tắc về chọn công ty sinh lời tốt trong kinh doanh, lao vào mua những cổ phiếu tăng trần xanh tím vài ba % – bất chấp hiệu suất sinh lời trên vốn tệ hại của chúng. VIC, MSN, FLC, HAG, BVH, SBT, GMD là những ví dụ điển hình mà chúng tôi quan sát thấy trong khung thời gian vừa qua.
Vai trò của tỷ suất sinh lời trên vốn
Trong quyển The little book that beats the market, 2007 của nhà đầu tư huyền thoại Joel Greenblatt, 1 trong những 2 nhân tố quyết định nên “công thức thần kỳ” mà ông cho rằng sẽ chọn được một khoản đầu tư tuyệt vời – chính là chỉ số tỷ suất sinh lời trên vốn từ người đầu tư này. Ông lập luận cho ta hay được chỉ số này vừa đơn giản và dễ dàng, vừa ít nguy cơ, lại vừa vô cùng hữu dụng – hoàn toàn có thể giúp đánh bại nhiều quỹ đầu tư đại chúng chạy theo hiệu quả đầu tư thời gian ngắn (short-term performance),
Trong bức thư thường niên năm 1995 của ngài Buffett gửi cho các cổ đông Berkshire Hathaway của bản thân mình, ngài Buffett đã từng nói: “Chúng tôi ưa thích những doanh nghiệp hoàn toàn có thể tạo ra mức sinh lợi cao trên vốn từ nhà đầu tư, và đảm bảo rằng nó có thể tiếp tục như vậy trong tương lai.” Ngài Munger và Buffett là một trong các người tiên phong trong việc đề cao tầm quan trọng của chỉ số này, như câu chuyện mua lại See’s Candies mà chúng tôi đã phân tích ở phần trên.
Về mặt logic, một công ty tạo ra mức ROE cao và bền vững (chúng tôi gọi vậy cho nhanh), sẽ chứng minh được hai việc: (1) nó là một hình thức buôn bán tạo ra dòng tiền tốt hơn so với trung bình của nền kinh tế (2) nếu như nó giữ được mức ROE cao trải qua không ít năm, chứng tỏ rằng doanh nghiệp này đã giữ được mức tăng trưởng tiền lời khá tốt trong quá khứ.
dẫu thế, nhà đầu tư cá nhân chúng ta phải cực kỳ cẩn trọng đối với mức ROE cao đột biến, bất thường trong một năm gần nhất do lời so với vốn tài chính, lợi nhuận khác hoặc các thủ thuật kế toán trích lập dự phòng và chi phí không trọn gói.
Chúng tôi thường thấy điều này chủ yếu ở các công ty BĐS Nhà Đất (vd: VPI, SDI năm 2017), ngân hàng (VPB, TCB năm 2017), hay các công ty liên tục định giá lại các công ty thành viên (CII), hoặc các công ty chu kỳ (HSG). Tầm nhìn tỷ suất sinh lời theo một chuỗi khung thời gian, qua các chu kỳ kinh tế, một cách bền vững là vô cùng cần thiết.
Cách tính tỷ suất sinh lời trên vốn
Phải thú thực đã có không ít độc giả hỏi chúng tôi cách tính ROIC như thế nào là chính xác nhất? Chúng tôi xin mạn phép trả lời bằng một câu hỏi ngược lại: tại sao chúng ta phải tính toán ra một con số “cực kỳ” chính xác?? Về mặt bản chất, ROIC là chỉ tiêu đáng kể, nhưng cũng chỉ là một bộ phận cấu thành trong đánh giá tài chính – vốn chỉ là một chữ M trong bốn chữ M toàn diện mà ta cần phân tích về một doanh nghiệp. Do đó, ta chỉ cần biết rằng doanh nghiệp đó có sinh lợi vượt trội, trong một chuỗi khoảng thời gian đủ bền vững hay không thì đã là đạt yêu cầu. Vì thế, trong các tính toán nhiều năm qua, chúng tôi chia ra hai loại như sau:
– thứ nhất, đối với các doanh nghiệp ít nợ vay, nhiều tiền mặt, chúng tôi thường tận dụng trung trung ROE 3 năm, hoặc 5 năm như một thước đo hợp lý, đặc biệt với các nghề sinh lời tốt như sản phẩm tiêu sử dụng, y tế, dịch vụ tiêu dùng.
– Thứ hai, đối với các doanh nghiệp nhiều nợ vay, thì sử dụng chỉ số ROIC sẽ thích hợp hơn – đồng thời kiểm tra xu hướng ROA trải qua nhiều năm xem có bền vững hay không. Chúng tôi thường tận dụng lãi đã trừ vốn ròng/(vốn chủ + nợ vay – tiền mặt) để tính ROIC. Nhiều chuyên gia sẽ phản biện nếu có nợ vay thì sử dụng EBIT*(1-t)/(vốn chủ + nợ vay) sẽ có lý hơn. Song chúng tôi thường tính công thức trên để cẩn trọng và đơn giản hơn, do nhiều doanh nghiệp hiện nay thường vốn hóa chi phí lãi vay và có thuế suất khá phức tạp.
Với tỷ suất ROIC trung bình của các doanh nghiệp niêm yết nước ta nằm trong khoảng từ 12%-14% và lợi suất tiền gửi tiết kiệm là 7%, chúng tôi cho rằng một công ty tốt (good business) nhất thiết phải có ROIC tối thiểu 20%, trong khi một doanh nghiệp thuộc hạng vượt trội (outstanding business) thường có ROIC trên 30%.
Nếu chúng ta đã hiểu được tầm đáng kể của tỷ suất sinh lời, thì từ nay ta sẽ phân loại doanh nghiệp vượt trội/tốt/xấu rõ ràng với đôi mắt logic hơn. Chúng ta sẽ không còn dễ dàng và đơn giản bị tâm lý bằng chứng xã hội (social proof) lừa gạt. Ta sẽ nhìn rõ hơn sai lầm của công chúng. Ta không còn bị ảnh hưởng từ các báo đài, các quỹ đầu tư, và các CTCK “sặc mùi” sự trái chiều tiện ích. Rồi từ đó ta tư duy lí trí hơn, mỉm cười ung dung tự tại…
Phương Duy – Tổng hợp và Edit
